موضوع: بررسی شاخک حشره
مهدی بنی حسن
زمستان
90
مرفولوژی حشرات
حشرات یا شش پایان (Hexapoda) جزء بند پایان تراشه دار (Tracheata) هستند که بدنشا ن حلقه حلقه بوده و از سه بخش (Tagme) سر، قفسه سینه و شکم تشکیل شده است .
شاخك ها
شاخك ها اعضاء حسي بندبندي هستند كه شكل و تعداد بندهاي آنها در حشرات فوق العاده متغير است . شاخك ها معمولاً بطور دائم در حركت بوده و از نظر فيلوژني معادل شاخك هاي اول سخت پوستان مي باشند . اين اعضاي حسي در تمام حشرات به جز در حشرات بي بالان راستة بي شاخكان و لارو برخي از زنبورها به تعداد يك جفت در طرفين سر وجود دارند . شاخك ها در بعضي از حشرات ، كوتاه (مگس ها) و در برخي ديگر دراز است و گاهي نيز طول آنها از طول بدن بيشتر است ، مانند سخت بالپوشان خانوادة شاخك درازها و يا ملخ هاي شاخك بلند خانواده Tettigoniidae . شاخك ها بطور كلّي از مجموع بندهاي بهم پيوسته اي تشكيل شده اند كه سطح آنها از موهاي ريز و درشت پوشيده شده است . شكل عمومي شاخك ها غالباً در افراد نر و مادة يك گونه ، متفاوت است كه در اينصورت جنس نر و ماده به آساني از همديگر شناخته مي شوند .
شاخك ها در درجة اول اعضاء لمسي ، بويايي و شنوايي حشره را تشكيل مي دهند كه بوسيلة حركات سريع و مداوم خود ارتباط جانور را با محيط زيست برقرار مي سازند . شكل و اندازة بندهاي شاخك ها يكنواخت نيست ، باين جهت در طول آن معمولاً سه بخش زير قابل تشخيص است .
1- اسكاپ – بند اوّل يا پاية شاخك كه معمولاً پهن تر و يا بلندتر از بندهاي ديگر است در يك محل غشائي و نرم برآمده ائي و روي اسكلريت حلقوي به كپسول سر متطل مي شود . اسكلريت حلقوي به كپسول سر متصل مي شود . اسكلريت شاخك ، درز گردي را بنام درز شاخك پديد مي آورد . اتصال شاخك به اسكلريت ، به كمك يك آپوفيز كوچك واقع در كنار اسكاپ صورت مي گيرد .
2- پديسل – دومين بند شاخك بعد از اسكاپ است كه معمولاً كوتاه تر بوده و از لحاظ شكل نسبت به ديگر بندها متفاوت است . پديسل حامل اعضاي حسي ويژه اي بنام جونستون است كه در اغلب حشرات بصورت گروهي روي آن قرار مي گيرند . اين اعضاء اعمال حسي مختلف مانند شنوايي ،لمسي و بويايي را انجام مي دهند . روي بندهاي مختلف شاخك بعضي از حشرات مانند شته ها اعضاي حسي ويژه اي ، به اشكال مختلف ديده مي شوند كه در تشخيص گونه ها مورد استفاده قرار مي گيرند .
3- تاژك – تاژك شامل بند سوم و مجموع ديگر بندها است . تعداد بندهاي تاژك از 1 (لارو سخت بالپوشان) تا 60 بند (سخت بالپوشان شاخك دراز) متغير است . در بعضي از ملخ هاي شاخك بلند ، اين تعداد تا 150 بند نيز مي رسد . ولي بطور معمول تعداد بندهاي تاژك در حدود 9 بند مي باشد .